Οργανοπαίχτες της λύρας. Αναρίθμητο είναι το πλήθος των λυράρηδων του Πόντου. Μερικοί απ’ αυτούς, κορυφαίοι καλλιτέχνες της λύρας, προσέφεραν στην ποντιακή μουσική πολύτιμες υπηρεσίες. Ελάχιστοι διατηρήθηκαν στη μνήμη του ποντιακού λαού, όπως ο Αντώντς από την Κρώμνη, ο Κωφόγλης από τη Ματσούκα, ο Σαμάλογλης από τα Μεσαρέας κ.ά. Το μέγα πλήθος των εξαίρετων λυράρηδων πέρασε στην ανωνυμία.Οι λυράρηδες του Πόντου, συνήθως και καλοί τραγουδιστές, ήταν ευαίσθητοι δέκτες των ανθρώπινων συγκινήσεων, των συναισθηματικών μηνυμάτων των ανθρώπων. Ήταν ακόμα οι βασικοί παράγοντες για τη δημιουργία του ποντιακού τραγουδιού.
Σε κάθε γάμο και διασκέδαση, σε κάθε πανηγύρι, ο λυράρης πρωτοστατούσε στη δημιουργία της χαρμόσυνης ατμόσφαιρας. Η επιτυχία κάθε γλεντιού πάνω στους δικούς του ώμους έπεφτε. Οι διασκεδαστές απαιτούσαν από το λυράρη πολλά. Ζητούσαν απ’ αυτόν να παίζει και να τραγουδά αδιάκοπα. Έπρεπε λοιπόν ο λυράρης μαζί με το ταλέντο του να διαθέτει και μεγάλη αντοχή. Το επόμενο τραγούδι περιγράφει την παρουσία του λυράρη και τραγουδιστή στα πλαίσια του γάμου:
Εγώ έμ’ π’ ετραγώδεσα
εφτά νύχτας κι ημέρας
ση Δεσποινίτσας τη χαράν,
ση Κωνσταντή τον γάμον.
Εφτά ημέρας σο ποδάρ’
και ξάι πουθέν ‘κι εκάτσα,
εφτά ημέρας σο χορόν
κι ομμάτα απάν ‘κι έγκα.
Έπαιξα κι ετραγώδεσα,
το στόμα μ’ ξάι ‘κι εστάθεν,
έναν τραγώδ’ δύο φοράς
κανείς ‘κι έκ’σεν να λέγω.
Σα τραγωδίας, σο χορόν
κανείς ‘κι παραβγαίν’ με,
τη κόρ’ς το γλυκοτέρεμαν
έκαψεν την καρδία μ’.
(Εγώ ‘μαι που τραγούδησα
εφτά νύχτες και μέρες
στης Δεσποινούλας τη χαρά,
στου Κωνσταντή το γάμο.
Και πουθενά δεν κάθισα,
στο πόδι εφτά μέρες,
εφτά ημέρες στο χορό,
χωρίς να κλείσω μάτι.
Έπαιξα κι ετραγούδησα
κι αναπνοή δεν πήρα,
σ’ ένα τραγούδι δυο φορές
κανείς δε μ’ έχει ακούσει.
Και στα τραγούδια, στο χορό,
κανένας δε με φτάνει,
μόν’ η ματιά της κοπελιάς
έκαψε την καρδιά μου.)
Οι λυράρηδες μισούν το θάνατο. Επιχειρούν να τον καταργήσουν συναισθηματικά. Θέλουν να κατεβούν στον Άδη, για να ελευθερώσουν όλους τους νεκρούς.
Και με το κεμεντζόπο μου
σον Άδ’ θα κατηβαίνω,
εκεί παραπονέματα,
έναν βράδον ‘κι μένω!
(Τη λύρα μου εγώ παίζοντας
στον Άδη κατεβαίνω,
μα.. εκεί παράπονα πολλά,
ούτε ένα βράδυ μένω!)
Ο Πόντιος λυράρης θυμίζει τον Ορφέα, που κατέβηκε στον Άδη, για να απελευθερώσει την αγαπημένη του Ευρυδίκη, χωρίς ωστόσο να το κατορθώσει.
Οι λυράρηδες του Πόντου έχουν πολλές καλλιτεχνικές υποχρεώσεις. Οφείλουν να ικανοποιήσουν και τις επιθυμίες μελλοθανάτων, οι οποίοι, λίγο πριν από το θάνατό τους ή και νωρίτερα ακόμη, εκφράζουν τον πόθο να παίξει ο λυράρης, που οι ίδιοι καθορίζουν, στο μνήμα πριν από την ταφή τους. Ο πόθος τους αυτός εκπληρώνεται στο ακέραιο.
Παραθέτουμε εδώ τα ονόματα των πιο γνωστών ταλαντούχων λυράρηδων, διακρίνοντάς τους από απόψεως ηλικίας σε πέντε ομάδες.
Πρώτη ομάδα
1) Σταύρης Πετρίδης, από το χωριό Φαντάκ της Τραπεζούντας
2) Σαββέλης Γιακουστίδης, από την Ίμερα
3) Παναγιώτης Κτενίδης, ο Πάντζον ο Κοιλαδέτες
4) Ηλίας Λαζαρίδης, από το Αλήσοφι Καρς
5) Παύλος Στεφανίδης, από τη Μούζενα
6) Ιωάννης Τσορτανίδης (Τσορτανίκας), από τη Σάντα
7) Νικόλαος Προκοπίδης, από την Άτρα της Αργυρούπολης
8) Γερίκας Χρυσοστομίδης, από τη Μούζενα
9) Αγαθοκλής Σελαλίδης, από την Ορντού
10) Χρήστος Σημαιοφορίδης (ο Μαϊραχτάρτς), από την Κρώμνη
11) Αποστολίκας Αθανασιάδης, από τη Ματσούκα
12) Ιωάννης Μαχαιρόπουλος (ο Χαντζάρτς), από τη Μούζενα
13) Σάββας Ιωσηφίδης, από το Ατάπαζαρ
14) Δήμος Ουσταμπασίδης (Δήμον ο Βελβελές), από την Κρώμνη
15) Δημήτριος Αμοιρίδης (Αμοιρόγλης), από την Τραπεζούντα
16) Παύλος Μουρατίδης, από το Κιουλεπέρτ του Αρταχάν
17) Παύλος Ιωαννίδης, από το Καρς
18) Ιωάννης Παναγιωτίδης (ο Βρίγκον), από το Λυκάστ’ Αργυρούπολης
19) Ιωάννης Αδαμίδης, από την Άτρα Αργυρούπολης
20) Ευστάθιος Γουλτίδης, από το Παντζαρότ’ του Καρς
21) Νικόλαος Χαλυβόπουλος, από τη Ματσούκα
22) Ιωάννης Αθανασιάδης (ο Καλομύτς), από την Τραπεζούντα
23) Θεόδωρος Καραγιαννίδης (ο Πάτσον) από την Κιόλα του Καρς
24) Παναγιώτης Κυριαζής (ο Ξυμύτς), από την Κρώμνη.
25) Στυλιανός Καρολίδης (ο Τσαλπούρτς), από το Γιαλαγούτσαμ Καρς
26) Ναθαναήλ Παπακοσμίδης (ο Χατζήκας), από την Κρώμνη
27) Κωνσταντίνος Τσαλικίδης (ο Τσαλίκτς), από την Κούτουλα της Ματσούκας
28) Ανδρέας Κουγιουμτζίδης, από το Κιουλεπέρτ Αρταχάν
29) Βασίλειος Κουσίδης, από το Αγουρζενόν Ματσούκας
30) Λάζαρος Νικολαΐδης, από το Αζάτ Καρς
31) Κωνσταντίνος Ελευθεριάδης, από τη Ρωσία
32) Χρήστος Χονδρόπουλος, από τη Ρωσία
33) Τριαντάφυλλος Χριστοδουλίδης, από την Αργυρούπολη
34) Δημήτριος Σιαμίδης (ο Σαμάλογλης), από τα Μεσαρέας Τραπεζούντας
35) Λάζαρος Σελαλίδης, από την Ορντού
36) Σπύρος Τανιμανίδης, από την Ίμερα
37) Θεόδωρος Χειμωνίδης, από τη Σάντα
38) Μιλτιάδης Μπαλτατζής, από την Ίμερα
39) Γεώργιος Αδαμίδης, από την Κιόλα του Καρς
40) Γερίκας Μαυρόπουλος (ο Γάραλης), από την Κρώμνη
41) Νίκος Παπαβραμίδης, από την Κρώμνη
42) Κωνσταντίνος Κηρυκόπουλος (Βαϊζόγλης), από το Καπίκιοϊ Ματσούκας
43) Κωνσταντίνος Κωνσταντινίδης, από τα Πλάτανα
44) Θεόδωρος Ιωαννίδης (ο Τότον), από το Τσαπίκ του Καρς
45) Χαράλαμπος Παταρίδης (ο Πάταρον), από την Άνω Ματσούκα
46) Πορφύριος Πορφυριάδης (ο Πύλον), από τη Βαρενού
47) Γιάννης Παζίδης από την Κιόλα του Καρς
Δεύτερη ομάδα
Περιλαμβάνει η ομάδα αυτή λυράρηδες που γεννήθηκαν άλλοι στον Πόντο και άλλοι στην Ελλάδα, στο χρονικό διάστημα 1910-1930. Αντάξιοι συνεχιστές άξιων λειτουργών της ποντιακής μούσας, στο χώρο της Ελλάδας.
1) Γώγος Πετρίδης, Τραπεζούντα- Καλαμαριά
2) Χρήστος Αϊβαζίδης (ο Αϊβάης), Αργαλί Τραπεζούντας-Κολχικό Λαγκαδά
3) Στύλλος Ταρατσίδης, Κουνάκαλ’ Άνω Ματσούκας-Βέροια
4) Κλεάνθης Κουσίδης, Ρωσία-Κιλκίς
5) Μήτας Ταυρίδης, Ρωσία-Λαγκαδάς
6) Ευθύμιος Τριανταφυλλίδης, Κιόλα Καρς- Κιλκίς
7) Ιωάννης Γιακουστίδης, Ίμερα-Καλαμαριά
8) Σαμψών Καράϊλανίδης, Άγιος Παντελεήμων Κιλκίς
9) Στάθης Αμαραντίδης (Σουμούλτς), Άνω Ματσούκα-Καπνοχώρι Κοζάνης
10) Ηλίας Μαυρόπουλος, Καλλιθέα Αθηνών
11) Αλέκος Αλβερατσίδης, Άγιος Αντώνιος Κιλκίς
12) Παντελίκας Σεβαστίδης, Νέα Σάντα Κιλκίς
13) Στάθης Βενιαμίδης, Ροδοχώρι Νάουσας
14) Αλέκος Ακριβόπουλος, Παλατίτσια Βέροιας
15) Ηλίας Σεβαστόπουλος, Γέιτσα Καρς-Μελβούρνη Αυστραλίας
16) Ανέστης Αϊβαζίδης, Κολχικό Λαγκαδά
17) Κωστίκας Κωνσταντινίδης, Ρωσία-Θεσσαλονίκη
18) Αναστάσιος Λαζαρίδης, Αλήσοφι Καρς-Μαυροπηγή Πτολεμαΐδας
19) Παναγιώτης Παπακοσμίδης, Καλαμαριά
20) Ισαάκ Χρυσανθόπουλος, Πολυδέντρι Λαγκαδά
21) Κωνσταντίνος Ποτσίδης, Πολύμυλο Κοζάνης
22) Κόλλιας Κρουκλίδης, Κουμπάν Ρωσίας-Πολύκαστρο Κιλκίς
23) Γιάννης Μωυσίδης, Πολυδέντρι Λαγκαδά
24) Ανέστης Αθανασιάδης, Κιλκίς
25) Κωνσταντίνος Κυριαζής, Ξηρόβρυση Κιλκίς
26) Βασίλειος Παπαδόπουλος, Ρωσία-Λαγκαδάς
27) Σωκράτης Παυλίδης, Τέρπυλλος Κιλκίς
28) Κωνσταντίνος Παγκοζίδης, Κοιλάδ’ Τραπεζούντας-Γερακαρού Λαγκαδά
29) Κωνσταντίνος Τιτόπουλος, Γερακαρού Λαγκαδά
30) Ηλίας Κεμεντζετσίδης, Κρύα Βρύση Γιαννιτσών
31) Στάθης Πορφυρίδης, Ξηρόβρυση Κιλκίς
32) Γεώργιος Αμβροσιάδης, Πανόραμα Θεσσαλονίκης
33) Δημήτριος Παπαδόπουλος, Καρς-Πτολεμαΐδα
34) Παύλος Τορνικίδης, Μαυρολεύκη Δράμας
35) Χαράλαμπος Πατουλίδης, Άγουρσα Ματσούκας, Περιθώρι Δράμας
36) Γεώργιος Φωκάς, Χέρσο Κιλκίς
Τρίτη ομάδα
Οι λυράρηδες αυτής της ομάδας γεννήθηκαν μετά το 1930. Οι περισσότεροι από αυτούς γαλουχήθηκαν με την ποντιακή παράδοση μέσα στο οικογενειακό τους περιβάλλον.
1) Γιωργούλης Κουγιουμτζίδης, Κρύα Βρύση Γιαννιτσών
2) Γιωργούλης Κουσίδης, Μαυροράχη Λαγκαδά
3) Παναγιώτης Ασλανίδης, Καλαμαριά
4) Γιώργος Αμαραντίδης (Σουμουλίκας), Καπνοχώρι Κοζάνης
5) Νίκος Τσαλικίδης, Μαυροράχη Λαγκαδά
6) Νίκος Ιωαννίδης, Αμμοχώρι Φλώρινας
7) Τάκης Ιωαννίδης, Φλώρινα
8) Ζωή Καραγιαννίδου, Τριάδι Σερρών
9) Κωστίκας Τσακαλίδης, Σκαλοτή Δράμας (αείμνηστος)
10) Γιάννης Βλασταρίδης (Τσανάκαλης), Καλαμαριά
11) Χρήστος Καρυπίδης, Αρσένι Σκύδρας
12) Χρήστος Χρυσανθόπουλος, Κ. Γραμματικό Έδεσσας
13) Πολυχρόνης Αϊβαζίδης, Κολχικό Λαγκαδά
14) Γεώργιος Τουλγαρίδης, Γιαννιτσά
15) Φιλάρετος Μαυρόπουλος, Επισκοπή Νάουσας
16) Τάσος Αθανασιάδης, Κατωχώρι Καβάλας
17) Δαμίκος Ιωσηφίδης, Καλαμαριά
18) Κωστάκης Πετρίδης, Καλαμαριά
19) Ανέστης Μωυσίδης, Πολυδέντρι Λαγκαδά
20) Ανδρέας Κουγιουμτζίδης, Νεάπολη Θεσσαλονίκης
21) Δημήτριος Κουγιουμτζίδης, Νέα Ζωή Έδεσσας
22) Αρχιμήδης Γεωργιάδης, Γεωργιανοί Βέροιας.
Τέταρτη ομάδα
Οι λυράρηδες αυτής της ομάδας γεννήθηκαν μετά το 1950.
1) Θόδωρος Βεριώτης (Ελευθερίου), Βέροια
2) Μιχάλης Καλιοντζίδης, Διπόταμος, Καβάλα
3) Αντρέας Κιουμτζίδης, Συκιές Θεσσαλονίκης
4) Ανέστης Μωυσής, Πολυδέντρι Λαγκαδά
5) Αντώνης Παπαδόπουλος, Αμφίπολη Σερρών
6) Κωστάκης Πετρίδης, Καλαμαριά Θεσσαλονίκης
7) Σάββας Πετρίδης, Καλαμαριά Θεσσαλονίκης
8) Σταύρης Πετρίδης (μικρός), Αμερική
9) Κώστας Σιαμίδης, Τούμπα Θεσ/νίκης
Πέμπτη ομάδα
Οι λυράρηδες αυτής της ομάδας γεννήθηκαν μετά το 1970.
1) Γιώργος Ατματζίδης, Λαύριο Αθηνών
2) Λάζος Ιωαννίδης, Λευκώνα Σερρών
3) Δημήτρης Καρασαββίδης, Αχαρνές Αθηνών
4) Φίλιππος Κεσαπίδης, Σταυρούπολη Θεσ/νίκης
5) Μπάμπης Κεμανατζίδης, Δάφνη Γιαννιτσών
6) Παναγιώτης Κογκαλίδης, Μηλοπόταμος Δράμας
7) Θόδωρος Κοτίδης, Πολίχνη Θεσσαλονίκης
8) Φάνης Κουρουκλίδης, Σταυρούπολη Θεσσαλονίκης
9) Ματθαίος (Μακούλης) Τσαχουρίδης, Βέροια
10) Νίκος Μιχαηλίδης, Σταυρούπολη Θεσσαλονίκης
11) Δημήτρης Πιπερίδης, Νέα Σάντα Κιλκίς
12) Γιώργος Πουλαντζακλής, Πολίχνη Θεσσαλονίκης
13) Στέλιος Χαλκίδης, Ηλιούπολη Θεσσαλονίκης
Στάθης Ι. Ευσταθιάδης
Πηγή: Η πληθώρα των στοιχείων προέρχεται από το πολύτομο έργο ‘’Εγκυκλοπαίδεια του Ποντιακού Ελληνισμού’’, των εκδόσεων Μαλλιάρης Παιδεία.
Στην δεύτερη ομάδα είναι και ο Συμεωνίδης Χαράλαμπος του Κοσμά από το Δρέβενο(Πύλη)Αξιούπολης Ν.Κιλκίς.
ΑπάντησηΔιαγραφήΟ Χαράλαμπος ήταν από τα πρώτα παιδιά προσφύγων που γεννήθηκε στο παλαιό Δρέβενο(Πύλη) στα 1923, με καταγωγή από την Αργυρούπολη (Γκιουμουσχανέ) της Χαλδίας του Πόντου.
Τον Τσενεκιδη Χρήστο Ξεχάσατε Μελισσοχωρι Δράμας.
ΑπάντησηΔιαγραφή