Μάθημα ποντιακής λύρας Νο 24 Τρυγώνα. (Βίντεο)

Με την ονομασία τρυγόνα (θηλυκό τρυγόνι) φέρεται ένας από τους λιγότερο γνωστούς ποντιακούς χορούς.

Πρόκειται για σχετικά βουκολικό κεφάτο σιγανό χορό, απλό στη μορφή του, με το χαρακτηριστικό του αριστερόστροφου, ανήκει δηλαδή στους λίγους ποντιακούς χορούς, που χορεύονται από δεξιά προς τα αριστερά. Οι κινήσεις του χορού
παρουσιάζουν την κίνηση της κρυμμένης τρυγόνας ανάμεσα σε θάμνους και ξερόκλαδα. Ο ρυθμός του παρουσιάζει δύο μορφές: Παίζεται ως δίσημος (2/4), όπως δηλαδή και το μονό ομάλ, αλλά και γρηγορότερα ως τρίσημος (5/8) όπως το τικ. Ο χορός τρυγόνα παραδοσιακά ήταν γυναικείος χορός, σήμερα όμως χορεύεται και από άντρες.

Μετά από κάθε στίχο ακολουθεί το ρεφρέν: η Τρυγόνα, η κορώνα.

Ακεί πέρα σ' ορμανόπον,
έστεκεν κι εποίνεν ξύλα.
Τα ξύλα τ'ς έταν οξέας,
κι άντρας ατ'ς έτον μυξέας.
Πορπατεί και πάει ομάλα,
το ορταρόπα τ'ς αρνομάλλα.
Πορπατεί και πάει τίκα
τ' ορταρόπα τ'ς είν' τιφτίκα.

Κατά λαογραφική παραλλαγή το κείμενο του συγκεκριμένου τραγουδιού που συνοδεύει το χορό αναφέρεται στη γυναίκα ενός μυξιάρη και οκνηρού άντρα ο οποίος είναι ανίκανος να φέρει ξύλα από το δάσος. Το όνομα που δίνεται στη γυναίκα αυτή στο τραγούδι είναι «Τρυγόνα». Αντί για τον άντρα της ξεκινά η ίδια να πάει στο δάσος, να κόψει και να κουβαλήσει τα ξύλα στο σπίτι. Βάσει μιας πρώτης εξήγησης το όνομα «Τρυγόνα» ήταν γυναικείο όνομα αρκετά συνηθισμένο στους Έλληνες της Μαύρης Θάλασσας. Μια άλλη εξήγηση λεει ότι το όνομα της γυναίκας παραπέμπει απευθείας στο πουλί τρυγόνα, που συχνά αναφέρεται στα δημώδη άσματα (τρυγόνι μ' = αγάπη μου), την κίνηση της οποίας ερμηνεύει και ο χορός.


Οι χορευτές της "τρυγόνας" χορεύουν διατηρώντας την ελάχιστη απόσταση κατά πλευρά μεταξύ τους κρατώντας ο ένας την παλάμη του άλλου και έχοντας τους αγκώνες κεκλιμένους κατά 90 μοίρες (σαν κλειστές φτερούγες). Με την έναρξη του χορού στρέφοντας το κεφάλι τελείως αριστερά όλοι μαζί επιχειρούν δύο ρυθμικά βήματα πλάγια αριστερά, στη συνέχεια στρέφοντας το κεφάλι τελείως μπροστά επιχειρούν δύο ρυθμικά επιτόπου βήματα όπου και επαναλαμβάνεται από την αρχή την ίδια κίνηση μετακινούμενος έτσι όλος ο χορός αριστερόστροφα μέχρι να ολοκληρωθεί ο κύκλος και να επανέλθουν οι χορευτές στην αρχική θέση, όπου στο τέλος υψώνουν ενωμένα τα χέρια προς τα πάνω δηλώνοντας το πέταγμα της τρυγόνας.
Πηγή κειμένου:el.wikipedia.org


Γράφει ο Δημήτρης Βογιατζής
Τρυγόνα. Παραδοσιακός ποντιακός χορός και τραγούδι. Το βίντεο δείχνει ενδεικτικά πώς παίζεται αυτό το τραγούδι στην κεμεντζέ (ποντιακή λύρα). Δείχνει τη βάση της μελωδίας. Αρχικά, απλά χωρίς τρέμουλα και στη συνέχεια πίο σύνθετα.

Νότες (μόνο η βάση):

Επεξήγηση:
1χ = 1η χορδή (ΛΑ) , 2χ = 2η χορδή (ΜΙ), 3χ = 3η χορδή (ΣΙ)
1δ = 1ο δάχτυλο, 2δ = 2ο δάχτυλο .....
δχ = πατάμε 2 χορδές 
μχ = πατάμε 1 χορδή
** Το σύμβολο "*" σημαίνει ότι σε μια τοξαριά παίζουμε 2 νότες ή και παραπάνω. 
δις = παίζουμε ακριβώς το ίδιο από το σύμβολο ":" μέχρι το σύμβολο "(δις)"

ΛΑ(κ) = ΛΑ κενή, ΛΑ(1χ) + ΜΙ(2χ)
ΡΕ(ΙΙΙ) = ΡΕ(3χ, 2δ, μχ)
ΜΙ(κ) = ΜΙ(2χ) + ΣΙ(3χ)
ΦΑ(δχ) = ΦΑ(2χ, 1δ) + ΝΤΟ(3χ, 1δ)
ΣΟΛ = ΣΟΛ(2χ, 2δ) + ΡΕ(3χ, 2δ)
ΛΑ#(δχ) = ΛΑ#(1χ, 1δ) + ΦΑ(2χ, 1δ)
ΝΤΟ#(δχ) = ΝΤΟ#(1χ, 3δ ή 2δ) + ΣΟΛ#(2χ, 3δ ή 2δ)
ΡΕ = ΡΕ(1χ, 3δ ή 4δ, μχ)


Το τοξάρι ξεκινάει αριστερά και πάει εναλλάξ μέχρι τέλος

[:] ΛΑ(κ), ΡΕ(ΙΙΙ), ΜΙ(κ), ΦΑ, ΣΟΛ, ΛΑ(κ), ΛΑ(κ), ΛΑ(κ)
ΛΑ(κ), ΣΟΛ, ΣΟΛ, ΛΑ#(δχ), ΛΑ#(δχ)*ΣΟΛ, ΛΑ(κ), ΛΑ(κ), ΛΑ(κ) [δις]

ΛΑ(κ), ΛΑ(κ)
[:] ΛΑ#(δχ), ΝΤΟ#(δχ), ΝΤΟ#(δχ), ΛΑ#(δχ), ΛΑ#(δχ)*ΣΟΛ, ΛΑ(κ), ΛΑ(κ), ΛΑ(κ) [δις]
ΛΑ#(δχ), ΝΤΟ#(δχ), ΝΤΟ#(δχ), ΛΑ#(δχ), ΛΑ#(δχ), ΡΕ, ΝΤΟ#(δχ), ΛΑ#(δχ), ΛΑ#(δχ), ΡΕ, ΝΤΟ#(δχ), ΛΑ#(δχ)
ΛΑ#(δχ)*ΣΟΛ, ΛΑ(κ), ΛΑ(κ), ΣΟΛ, ΣΟΛ, ΛΑ#(δχ), ΛΑ(κ)*ΣΟΛ, ΛΑ(κ), ΛΑ(κ), ΛΑ(κ)